Hộp Số Xe Tải: Cấu Tạo Và Nguyên Lý Hoạt Động

Hộp số xe tải là một trong những bộ phận không thể thiếu trong hệ thống truyền động của xe, giúp điều chỉnh tốc độ và lực kéo của xe tùy theo điều kiện vận hành. Cùng với Hùng Phan tìm hiểu về cấu tạo kỹ thuật, nguyên lý vận hành và những tiêu chuẩn kỹ thuật quan trọng của hộp số xe tải, từ đó giúp bạn hiểu rõ hơn về tầm quan trọng của bộ phận này trong việc duy trì sự ổn định và an toàn khi vận hành xe tải.

Hộp số xe tải là gì?

Hộp số xe tải là một bộ phận quan trọng trong hệ thống truyền động của xe, có nhiệm vụ điều chỉnh và truyền lực từ động cơ đến các bánh xe, giúp xe tải có thể di chuyển và thay đổi tốc độ một cách linh hoạt. Hộp số cho phép tài xế chọn lựa các mức số khác nhau để phù hợp với điều kiện vận hành, từ đó cải thiện hiệu suất động cơ và tiết kiệm nhiên liệu.

Có hai loại hộp số chính trong xe tải: hộp số cơ khí (hộp số tay) và hộp số tự động. Trong đó, hộp số cơ khí thường được sử dụng nhiều trên các dòng xe tải nặng, giúp tài xế điều khiển chính xác hơn về việc thay đổi số khi xe vận hành ở các điều kiện tải trọng khác nhau.

Chức năng cơ bản kỹ thuật của hộp số xe tải

Hộp số xe tải có nhiều chức năng quan trọng, giúp xe hoạt động hiệu quả và phù hợp với các điều kiện lái xe khác nhau. 

Điều chỉnh tỷ số truyền

Hộp số có nhiệm vụ điều chỉnh tỷ số truyền giữa động cơ và các bánh xe, giúp xe có thể di chuyển ở các tốc độ khác nhau. Tỷ số truyền cao giúp xe tải di chuyển nhanh hơn, trong khi tỷ số truyền thấp hỗ trợ việc kéo tải nặng và dễ dàng di chuyển ở tốc độ chậm.

Ví dụ: Khi xe tải di chuyển trên đường bằng phẳng, tài xế có thể sử dụng số cao để tiết kiệm nhiên liệu. Nhưng khi xe di chuyển trên đường dốc hoặc cần kéo tải nặng, hộp số sẽ chuyển sang số thấp để tăng lực kéo.

Chuyển đổi lực kéo từ động cơ

Hộp số giúp điều tiết và phân phối công suất từ động cơ đến các bánh xe. Điều này đảm bảo rằng công suất động cơ được sử dụng hiệu quả trong các điều kiện lái xe khác nhau. Khi xe tải chở hàng nặng hoặc leo dốc, lực kéo sẽ được điều chỉnh sao cho động cơ không bị quá tải.

Giúp tiết kiệm nhiên liệu

Hộp số còn có tác dụng tối ưu hóa mức tiêu thụ nhiên liệu của xe tải. Bằng cách lựa chọn tỷ số truyền phù hợp với điều kiện vận hành, hộp số giúp giảm thiểu mức tiêu thụ nhiên liệu trong suốt quá trình di chuyển. Việc duy trì số hợp lý giúp động cơ hoạt động ở chế độ hiệu quả nhất.

Hỗ trợ xe vận hành an toàn và ổn định

Một chức năng quan trọng khác của hộp số là đảm bảo sự ổn định và an toàn khi vận hành xe tải. Hộp số giúp tài xế kiểm soát tốc độ xe, đặc biệt khi xe tải đang dừng, bắt đầu di chuyển hoặc khi xe chạy trên các địa hình đồi núi. Hệ thống truyền động được thiết kế để giúp xe duy trì sự ổn định khi tải trọng thay đổi.

Giảm bớt độ mài mòn của động cơ:

Khi hộp số hoạt động đúng cách, nó giúp giảm tải cho động cơ bằng cách phân phối công suất một cách đều đặn. Điều này giúp động cơ không bị quá tải và giảm thiểu tình trạng mài mòn, kéo dài tuổi thọ của động cơ và các bộ phận khác trong hệ thống truyền động.

Hỗ trợ khả năng vận hành

Hộp số xe tải, đặc biệt là loại hộp số có tỷ số truyền đa dạng, giúp xe dễ dàng vận hành trong các điều kiện khắc nghiệt như đường đèo dốc, đường off-road, hoặc khi chở hàng siêu trọng. Hệ thống hộp số cho phép xe tải có đủ lực kéo và khả năng kiểm soát tốc độ cần thiết trong mọi tình huống.

Những tiêu chuẩn kỹ thuật của hộp số các xe tải

Hộp số xe tải đóng vai trò quan trọng trong việc điều khiển và truyền lực từ động cơ đến các bánh xe. Để đảm bảo hiệu suất và độ bền, hộp số xe tải cần đáp ứng một số tiêu chuẩn kỹ thuật cơ bản dưới đây:

Tỷ số truyền (Gear Ratio)

Tỷ số truyền giúp điều chỉnh tốc độ và lực kéo của xe tải. Tỷ số truyền thấp được sử dụng khi chở hàng nặng hoặc leo dốc, trong khi tỷ số truyền cao phù hợp với vận hành trên đường bằng phẳng, tiết kiệm nhiên liệu.

Khả năng chịu tải trọng

Hộp số cần có khả năng chịu tải trọng lớn, đặc biệt đối với các xe tải nặng. Các hộp số được thiết kế để chịu áp lực cao mà không bị hư hỏng hay mài mòn nhanh chóng.

Hiệu suất nhiên liệu

Hệ thống hộp số phải tối ưu hóa hiệu suất nhiên liệu bằng cách duy trì động cơ hoạt động ở mức hiệu quả nhất. Các hộp số tự động (AMT) giúp điều chỉnh số hợp lý, tiết kiệm nhiên liệu khi xe vận hành.

Độ bền và tuổi thọ

Hộp số phải được chế tạo từ vật liệu bền bỉ, chịu được lực kéo lớn và mài mòn trong suốt quá trình vận hành. Tiêu chuẩn như ISO 9001 yêu cầu các bộ phận phải có độ bền cao, kéo dài tuổi thọ.

Khả năng vận hành

Hệ thống đồng bộ trong hộp số giúp chuyển số mượt mà, giảm rung động và tiếng ồn, đảm bảo tài xế cảm thấy thoải mái và xe vận hành ổn định.

Hệ thống ly hợp

Hệ thống ly hợp phải đảm bảo sự kết nối và ngắt kết nối linh hoạt giữa động cơ và hộp số, giúp chuyển số mượt mà, tăng độ bền cho các bộ phận trong hộp số.

Cấu tạo kỹ thuật của hộp số xe tải

Hộp số xe tải là bộ phận quan trọng trong hệ thống truyền động của xe, giúp điều chỉnh tốc độ và lực kéo. Cấu tạo của hộp số khá phức tạp gồm nhiều bộ phận cơ khí hoạt động phối hợp với nhau để đảm bảo xe vận hành mượt mà và hiệu quả. Dưới đây là các thành phần chính của hộp số xe tải:

Vỏ của hộp số

Vỏ hộp số là bộ phận bao bọc và bảo vệ các bộ phận bên trong như bánh răng, trục, và các cơ cấu điều khiển. Vỏ hộp số thường được làm từ hợp kim nhôm hoặc thép, giúp giảm trọng lượng và tăng khả năng chịu lực. Vỏ hộp số cũng có các lỗ để gắn các bộ phận khác và thoát nhiệt từ quá trình hoạt động.

Trục A cơ (trục sơ cấp)

Trục sơ cấp là bộ phận đầu tiên nhận công suất từ động cơ thông qua ly hợp. Trục này truyền động trực tiếp đến các bánh răng trong hộp số để thay đổi tỷ số truyền. Trục A cơ là một phần quan trọng giúp điều chỉnh tốc độ của xe khi tài xế thay đổi số.

Trục và các bánh răng thứ cấp

Trục thứ cấp là bộ phận truyền công suất từ trục sơ cấp đến trục ra ngoài. Trên trục thứ cấp có các bánh răng để thay đổi tỷ số truyền giữa động cơ và bánh xe. Trục và các bánh răng thứ cấp giúp điều chỉnh tốc độ và lực kéo, đặc biệt khi xe tải chở hàng nặng hoặc di chuyển trên địa hình dốc.

Trục và các bánh răng trung gian

Trục trung gian nằm giữa trục sơ cấp và trục thứ cấp, có nhiệm vụ truyền động từ trục này sang trục kia. Các bánh răng trung gian giúp điều chỉnh chuyển động quay giữa các trục và giúp phân phối công suất cho các bộ phận khác của hộp số. Trục và bánh răng trung gian đóng vai trò quan trọng trong việc thay đổi số và giảm tốc độ.

Bộ đồng tốc

Bộ đồng tốc giúp đồng bộ tốc độ của trục và bánh răng trong quá trình chuyển số, giúp việc chuyển số diễn ra mượt mà và không bị giật cục. Bộ đồng tốc giúp giảm ma sát khi thay đổi số, bảo vệ các bộ phận của hộp số và kéo dài tuổi thọ của hệ thống.

Máy khẩu (mặt đi số)

Máy khẩu, hay còn gọi là mặt đi số, là bộ phận dùng để gài các bánh răng vào trục chính khi tài xế thay đổi số. Mặt đi số giúp đảm bảo rằng các bánh răng được kết nối chính xác, mang lại sự chuyển số êm ái và mượt mà.

Trục đi số (chuyển đổi số)

Trục đi số (hay còn gọi là trục chuyển số) giúp chuyển đổi giữa các số trong hộp số. Khi tài xế thay đổi số, trục đi số sẽ di chuyển và thay đổi vị trí các bánh răng, từ đó điều chỉnh tỷ số truyền và tốc độ của xe.

Cần gài số

Cần gài số là bộ phận mà tài xế sử dụng để thay đổi số khi điều khiển xe. Cần gài số kết nối với bộ đồng tốc và các trục trong hộp số để thay đổi tỷ số truyền, giúp xe di chuyển ở các tốc độ và lực kéo khác nhau.

Bộ chuyển tầng

Bộ chuyển tầng có nhiệm vụ điều chỉnh mức độ truyền công suất giữa các dãy số. Bộ phận này cho phép hộp số xe tải thay đổi giữa các dãy số cao và thấp (chế độ số thấp và số cao), giúp xe tải hoạt động hiệu quả trong mọi điều kiện vận hành, đặc biệt khi di chuyển trên các địa hình khó khăn hoặc khi chở hàng nặng.

Trục để chuyển số lùi

Trục chuyển số lùi là bộ phận giúp xe có thể di chuyển lùi lại. Trục này sẽ thay đổi hướng chuyển động của các bánh răng trong hộp số, giúp xe tải di chuyển về phía sau. Trục này có cấu tạo đặc biệt và chỉ hoạt động khi cần thiết.

Bánh răng khác 

Bánh răng khác trong hộp số xe tải có nhiệm vụ truyền động trong các trường hợp đặc biệt. Các bánh răng này có thể là bánh răng hành tinh (dùng trong các hộp số tự động) hoặc các bánh răng phụ trợ giúp tăng hoặc giảm lực kéo khi xe gặp phải những điều kiện đặc biệt như leo dốc hoặc di chuyển trong khu vực có độ bám thấp.

Nguyên lý vận hành của hộp số xe tải 

Hộp số xe tải là bộ phận quan trọng giúp điều khiển tốc độ và lực kéo của xe bằng cách thay đổi tỷ số truyền giữa động cơ và các bánh xe. Nguyên lý vận hành của hộp số xe tải phụ thuộc vào việc điều chỉnh các bánh răng và trục để điều khiển công suất, từ đó giúp xe tải vận hành mượt mà và hiệu quả trong nhiều điều kiện khác nhau. 

Cách hoạt động của số tiến

Khi xe tải di chuyển về phía trước, hộp số sẽ hoạt động theo nguyên lý chuyển số tiến. Việc chuyển số này giúp điều chỉnh tốc độ và lực kéo của xe tùy theo điều kiện đường xá và tải trọng. 

• Khởi động và chuyển số: Khi tài xế nhấn côn (ly hợp) và chuyển cần số, trục sơ cấp trong hộp số sẽ bắt đầu quay. Bánh răng trên trục sơ cấp sẽ kết nối với các bánh răng trên trục thứ cấp qua hệ thống đồng tốc.
• Tỷ số truyền: Các bánh răng trong hộp số sẽ thay đổi tỷ số truyền để điều chỉnh tốc độ xe. Khi tài xế chuyển sang số thấp (ví dụ như số 1, số 2), bánh răng lớn hơn sẽ được kết nối, tạo ra tỷ số truyền thấp, giúp xe có lực kéo mạnh mẽ khi di chuyển trong điều kiện tải nặng hoặc leo dốc. Khi chuyển sang số cao, tỷ số truyền sẽ tăng lên, giúp xe di chuyển nhanh hơn trên đường phẳng với tốc độ ổn định.
• Truyền công suất: Công suất từ động cơ sẽ được truyền qua bộ ly hợp vào trục sơ cấp và các bánh răng, từ đó chuyển tiếp công suất đến trục thứ cấp và ra ngoài bánh xe. Khi chuyển số, bộ đồng tốc giúp đồng bộ tốc độ giữa các bánh răng, giảm thiểu sự va chạm và mài mòn.
• Duy trì chuyển động: Trong quá trình di chuyển, hộp số sẽ liên tục duy trì sự kết nối giữa các bánh răng và trục để đảm bảo rằng xe có thể di chuyển mượt mà và ổn định ở tốc độ và lực kéo phù hợp.

Cách hoạt động của số lùi

Số lùi là chế độ hoạt động đặc biệt trong hộp số xe tải, giúp xe di chuyển ngược lại. Nguyên lý hoạt động của số lùi có sự khác biệt so với số tiến:

• Khởi động số lùi: Khi tài xế muốn di chuyển lùi, cần gài số lùi bằng cách nhấn côn và chuyển cần số về vị trí “Lùi” (hoặc R – Reverse). Lúc này, bộ chuyển tầng sẽ kích hoạt bánh răng lùi, đồng thời chuyển đổi hướng quay của trục sơ cấp.
• Đảo chiều chuyển động: Các bánh răng trong hộp số sẽ thay đổi hướng quay, làm đảo ngược chuyển động của xe. Cụ thể, bánh răng của trục sơ cấp sẽ kết nối với một bánh răng lùi trên trục thứ cấp, giúp đảo chiều truyền công suất.
• Bộ phận ly hợp và đồng tốc: Để chuyển sang số lùi, bộ ly hợp sẽ ngắt kết nối giữa động cơ và hộp số, giúp các bánh răng lùi có thể di chuyển dễ dàng mà không bị va đập. Bộ đồng tốc trong hộp số giúp đồng bộ hóa tốc độ các bánh răng khi chuyển sang số lùi, tránh ma sát và bảo vệ các bộ phận của hộp số.
• Hạn chế tốc độ và lực kéo: Số lùi thường có tỷ số truyền thấp, giúp hạn chế tốc độ của xe khi di chuyển lùi. Điều này rất quan trọng khi xe tải cần lùi vào những không gian hẹp hoặc khi dừng lại ở những vị trí không thuận tiện.
• Lưu ý khi sử dụng số lùi: Khi sử dụng số lùi, tài xế cần chú ý đến tốc độ thấp và kiểm soát kỹ lưỡng chuyển động của xe. Việc chuyển số lùi khi xe đang di chuyển tiến có thể gây hỏng hóc cho hệ thống hộp số và các bộ phận khác.

 

Ý nghĩa các ký hiệu trên tem hộp số

Để hiểu rõ hơn, nhà cung cấp thường in các ký hiệu trên tem hộp số. Mỗi ký hiệu hộp số đều tương đương với ý nghĩa trên hộp số đó.

Chẳng hạn, trên hộp số của xe tải có kí hiệu: GS 25216 STL 101202. Điều này có nghĩa là:

• GS: Kí hiệu hộp số của Great Wall.
• 25: Đại biểu cho mô men xoắn của hộp số đó ở mức bao nhiêu. Cụ thể, cách tính mô men xoắn = 25 x 100 = 2500 vòng/phút. Thông thường, các hộp số của Great Wall có số mô men xoắn thường là 25, 30, 35.
• 2: Là kí hiệu đặc trưng của seri hộp số trung bình, phù hợp với các xe tải có tải trọng vừa phải.
• 16: Số lượng số tiến. Trên hộp số Great Wall thường có các số tiến là 12, 16 hoặc 18 số, giúp tài xế có nhiều lựa chọn khi vận hành trên các loại địa hình khác nhau.

Các chữ cái xuất hiện trên tem hộp số có nghĩa như sau:

• Chữ X: Kí hiệu hộp số có các bánh răng nghiêng, giúp gia tăng hiệu suất truyền động và giảm ma sát.
• Chữ S: Ký hiệu hộp số có 3 trục, gồm 2 trục trung gian, giúp phân phối công suất và cải thiện khả năng thay đổi số linh hoạt.
• Chữ T: Kí hiệu hộp số có trợ lực, hỗ trợ dễ dàng chuyển số, giúp giảm bớt sự căng thẳng cho tài xế.
• Chữ L: Ký hiệu hộp số có vỏ bằng nhôm, giúp giảm trọng lượng tổng thể của hộp số và nâng cao hiệu quả tiêu thụ nhiên liệu.
• Chữ C: Hộp số siêu tốc (hộp số nhanh), giúp cải thiện tốc độ và giảm thời gian chuyển số khi di chuyển trên đường trường.
• 101202: Số thứ tự thiết kế của hộp số, giúp xác định phiên bản và lịch sử sản xuất của hộp số.

Các lỗi thường gặp liên quan đến hộp số xe tải

Hộp số bị rò rỉ dầu

Dầu hộp số là môi chất truyền lực và bôi trơn cực kỳ quan trọng. Khi xe tải bị rò rỉ dầu hộp số, khả năng vận hành bị giảm sút rõ rệt, đặc biệt khi chạy đường dài. Nguyên nhân chủ yếu do phớt láp hở, gioăng bị chai cứng, hoặc vết nứt nhỏ ở vỏ hộp số. Đặc biệt, nếu xe thường xuyên chạy quá tải hoặc vào đường gồ ghề, hộp số của xe tải sẽ dễ bị va chạm đá ngầm, làm nứt thân vỏ dẫn tới rò dầu. Khi thiếu dầu, hộp số sẽ bị nóng, bánh răng mài mòn nhanh, và về lâu dài dẫn đến bó máy hoặc kẹt số, rất tốn kém khi sửa chữa. Vì thế, luôn cần nhận biết các dấu hiệu để thay nhớt hộp số xe tải đúng lúc – đúng thời điểm để vừa giảm chi phí cũng như an toàn trong khâu chuẩn bị.

Xe tải có những âm thanh bất thường khi ở số “mo”

Thông thường, khi xe đang về số N (Neutral), hệ truyền động gần như không làm việc. Tuy nhiên, nếu phát sinh âm thanh lạ như “rè rè”, hoặc “lách cách”, hoặc rung ở phần thân hộp số thì đó là dấu hiệu của hư hại ổ bi, lệch trục sơ cấp, hoặc mòn bánh răng. Khi xe ở trạng thái bình thường, hộp số không nên phát ra bất kỳ âm thanh nào khi không tải. Nếu tiếng ồn xuất hiện, cần kiểm tra các khớp nối, trục truyền động và tình trạng dầu hộp số. Với dòng xe tải hạng nặng, âm thanh từ hộp số có thể lan qua hệ thống sàn xe, khiến tài xế nhầm tưởng động cơ gặp trục trặc.

Trượt số hoặc mất số đột ngột

Đây là lỗi nguy hiểm nhất trong các lỗi liên quan đến hộp số xe tải. Trượt số (slip gear) khiến xe nhảy từ số đang dùng về số mo hoặc nhảy sang cấp số khác một cách đột ngột. Nếu xe đang leo dốc hoặc xuống đèo mà mất số, tài xế sẽ mất kiểm soát tốc độ, gây tai nạn nghiêm trọng. Nguyên nhân thường là do bánh răng đồng tốc bị mòn, lò xo giữ chốt số lỏng, hoặc bộ điều khiển điện tử (ECU) sai lệch tín hiệu. Ở các xe tải hiện đại sử dụng hộp số tự động hoặc bán tự động, nếu cảm biến tốc độ bánh xe hoặc cảm biến trục đầu vào – đầu ra bị lỗi, hộp số sẽ chuyển sai thời điểm, gây mất số.

Xe không thể sang số

Tình trạng xe tải bị “kẹt”, không thể chuyển từ số này sang số khác, dù đã đạp hết côn. Đây là lỗi đặc biệt phổ biến ở các xe tải có tần suất chở hàng lớn, vận hành thường xuyên. Nguyên nhân của tình trạng này thường đến từ trục chọn số bị cong, cơ cấu đồng tốc bị bó kẹt hoặc thiếu bôi trơn. 

Với xe sử dụng hộp số cơ khí, nếu côn bị kẹt không nhả hết thì dù kéo cần số thế nào cũng không thể vào số. Tình trạng này gây nguy hiểm lớn nếu xảy ra trong tình huống cần dừng khẩn cấp hoặc chuyển tốc độ gấp. Vì thế, với hộp số xe tải hạng trung, nên kiểm tra trục đồng tốc mỗi 40.000 – 50.000 km. Việc hiểu rõ và biết cách xử lý xe tải bị kẹt số sẽ giúp giảm được nhiều thời gian và chi phí khi xe có vấn đề.

Xe khó vào số

Khác với tình trạng không vào được số, xe khó vào số thường là dấu hiệu “sớm” của mòn đồng tốc hoặc thiếu dầu hộp số. Tài xế phải dùng lực mạnh hơn để chuyển cấp, hoặc cần số bị kẹt nhẹ trong mỗi lần gạt. Nếu không xử lý nhanh chóng, tình trạng này sẽ dẫn tới vỡ bánh răng hoặc trục bị mài mòn không đều. Nguyên nhân khác có thể do lỗ thông khí hộp số bị bít, tạo áp suất bất thường bên trong, ảnh hưởng đến cơ chế hoạt động. Hộp số xe tải nếu bị thiếu dầu có thể tạo ra áp lực nhiệt, làm vỡ lớp bảo vệ kim loại và gây ăn mòn nhanh chóng.

Nguyên nhân do côn xe tải

Ly hợp (bộ côn) có nhiệm vụ ngắt – nối lực truyền từ động cơ đến hộp số. Khi côn bị trượt, mòn, hoặc không cắt dứt điểm, việc sang số sẽ bị ảnh hưởng nặng. Côn cháy (thường thấy khi tài xế “gài côn nửa chừng” quá nhiều) sẽ sinh mùi khét và làm giảm tuổi thọ của trục sơ cấp. Điều này dẫn đến sai lệch tốc độ quay đầu vào – đầu ra, khiến hộp số hoạt động không chính xác. Việc thay thế côn không kịp thời cũng sẽ gây ảnh hưởng lan sang bánh răng đồng tốc, làm tăng chi phí sửa chữa gấp 5 lần.

Xe tải có mùi lạ

Nếu bạn ngửi thấy mùi khét từ dưới gầm hoặc quanh khu vực buồng lái khi xe đang vận hành, khả năng cao hộp số đang gặp vấn đề. Khi dầu hộp số bị cháy hoặc cao su bên trong bị quá nhiệt, mùi sẽ thoát ra theo khe hở hộp số. Mùi dầu cháy thường xuất hiện khi hộp số xe tải bị nóng do tải nặng hoặc thiếu dầu. Với xe sử dụng dầu hộp số cấp GL4 hoặc GL5, khi dầu bị phân hủy do nhiệt độ, các phụ gia chống mài mòn sẽ mất tác dụng, dẫn đến tăng ma sát nội bộ và phát sinh mùi.

Nguyên nhân từ lốp xe tải

Dù hộp số và lốp xe là hai hệ thống riêng biệt, nhưng hai bộ phận này có mối liên hệ chặt chẽ trong hệ truyền động. Thực tế, lốp không đồng đều về kích thước hoặc bị mòn lệch giữa các bánh sẽ gây sai lệch tốc độ quay của các bánh xe. Vì thế buộc hộp số phải bù trừ liên tục để duy trì lực kéo cân bằng, dẫn đến mài mòn sớm các chi tiết cơ khí bên trong.

Ngoài ra, tình trạng áp suất lốp không đều hoặc sai tiêu chuẩn cũng làm tăng lực cản lăn trên một số bánh xe. Kết quả là khiến hộp số phải hoạt động với tải lớn hơn, đặc biệt khi xe tăng tốc hoặc lên dốc. Việc sử dụng lốp sai kích cỡ so với thông số nhà sản xuất cũng là một nguyên nhân “ẩn” làm hư hỏng hộp số xe tải. Vì làm thay đổi tỉ số truyền thực tế, khiến hộp số vận hành không tối ưu và có thể bị quá tải. Đặc biệt, sử dụng lốp có độ mòn không đều, lốp sẽ bị biến dạng dưới tải nặng, làm tăng ma sát với mặt đường, kéo theo hiện tượng nóng máy và hộp số, từ đó rút ngắn đáng kể tuổi thọ của hộp số – hệ thống quan trọng của xe tải.

Các bước tháo lắp để sửa chữa hộp số xe tải

Việc sửa hộp số yêu cầu tay nghề cao, không gian kỹ thuật và dụng cụ chuyên dụng. Dưới đây là các bước tiêu chuẩn trong quy trình sửa chữa hộp số xe tải.

Kiểm tra hộp số

Trước khi tháo rời toàn bộ hộp số, cần kiểm tra mức dầu, màu sắc dầu và âm thanh bất thường. Sử dụng máy chẩn đoán nếu xe có ECU để phát hiện mã lỗi. Quan sát phần đáy hộp số để phát hiện vết nứt, mài mòn hoặc rò rỉ. Một số dấu hiệu như côn trượt, số khó vào, hoặc tiếng rít khi chuyển số là chỉ báo cần tháo hộp số.

Hạ (tháo) hộp số xe tải

Dùng kích thủy lực hoặc pa-lăng để hạ hộp số xuống khỏi gầm xe. Trước đó cần tháo trục các-đăng, trục trung gian, cảm biến tốc độ và dây điện kết nối. Quá trình này cần ít nhất hai kỹ thuật viên, nhất là với các hộp số xe tải hạng nặng nặng từ 80-150 kg để đảm bảo an toàn.

• Tiến hành xả nhớt hộp số, đặt khay phía dưới để thu gom toàn bộ lượng dầu chảy ra.
• Gỡ trục các đăng (áp dụng với các dòng xe ben đầu kéo mooc ben và hệ thống truyền động bơm trộn của xe trộn bê tông).
• Tháo rời thùng chứa dầu thủy lực đối với các xe sử dụng mooc ben.
• Gỡ bộ dây điều khiển số, khung giữ dây cáp và gối đỡ hộp số khỏi khung sườn.
• Ngắt toàn bộ hệ thống dây điện kết nối cảm biến hộp số, bao gồm cảm biến lùi, mo, tần số, công tơ mét và cảm biến điều khiển ben.
• Tháo đường hơi tổng côn, van chuyển tầng và hệ thống hỗ trợ sang số bằng khí nén.
• Gỡ cụm tổng côn và phanh bi chữ T ra khỏi hộp số.
• Tháo toàn bộ bu lông liên kết giữa hộp số và chuông ly hợp.
• Dùng thiết bị nâng hoặc pa-lăng cẩu hộp số ra khỏi khung xe (với các dòng xe ben, xe thùng hoặc xe trộn, hộp số được hạ trực tiếp xuống nền và sau đó kéo ra ngoài bằng tay hoặc xe nâng).

Rã hộp số

Sau khi hạ, tiến hành tháo nắp hộp số, lấy từng bộ phận như trục sơ cấp, trục thứ cấp, bộ bánh răng, bạc đạn và bộ đồng tốc ra ngoài.

• Gỡ cụm nắp điều khiển số, cùng với ống dẫn khí điều chỉnh tần số (áp dụng cho hộp số 12 số có trợ lực và hộp số 16 số dạng tầng lẫy).
• Tháo ổ đỡ bi tê cùng càng gạt điều khiển chuyển động bi tê ra ngoài.
• Gỡ bơm dầu bôi trơn và đường dẫn dầu nối với bơm (đối với hộp số cơ khí truyền thống).
• Tháo hệ thống còi hơi, mặt bích đỡ trục phụ đầu vào, cụm phanh cơ bo-a và bi đầu trục phụ hai bên.
• Tháo dãy bu lông ở cụm bưởng đầu hộp số, lưu ý chừa lại bốn bu lông bên ngoài khu vực chuông ly hợp để giữ kết cấu tạm thời.
• Gỡ bộ chuyển tầng và cụm xi-lanh điều khiển tầng lẫy ra khỏi vỏ số.
• Tháo cụm phanh bi nằm ở đuôi của hai trục phụ, đồng thời gỡ cơ cấu khóa trục điều khiển số.
• Dùng dụng cụ chuyên dụng để tháo hai trục dẫn động bánh răng lùi và lấy bộ bánh răng trung gian số lùi ra khỏi hộp số.
• Tách phần thân giữa của hộp số bằng cách tháo rời vỏ giữa.
• Sử dụng thiết bị nâng, pa-lăng hoặc cần gạt chuyên dụng để lấy trục chính và hai trục phụ ra ngoài.
• Gỡ cơ cấu hãm chuyển động và thanh trượt điều khiển bánh răng trên trục thứ cấp.
• Mở cụm chuyển tầng, kiểm tra lại mặt lẫy số và tình trạng bề mặt tiếp xúc để đánh giá mức độ hao mòn.

Lưu ý: hãy ghi nhớ vị trí từng chi tiết theo trình tháo lắp hoặc buộc riêng từng cụm lại với nhau để thuận tiện khi lắp lại.

Vệ sinh và kiểm tra chi tiết

Khi vệ sinh cho hộp số xe tải, có thể dùng dung dịch chuyên dụng như dung môi gốc xăng hoặc xà phòng công nghiệp để làm sạch. Sau khi làm sạch, dùng khí nén làm khô toàn bộ trước khi tra dầu lắp lại.

• Làm sạch toàn bộ linh kiện bằng dầu mới, sau đó tiến hành kiểm tra tổng thể từng chi tiết.
• Quan sát kỹ tình trạng các bánh răng và vòng đồng tốc (đặc biệt là vòng cài ở hệ thống số có trợ lực).
• Đánh giá độ mòn của càng chuyển số, cá đồng và bộ phận cá lò xo điều khiển hướng trượt.
• Kiểm tra trục sơ cấp, trục thứ cấp cùng toàn bộ các bánh răng dẫn động liên quan.
• Đánh giá tình trạng hoạt động của bộ tầng lẫy, bộ truyền động cơ khí và bơm dầu hộp số.
• Rà soát lại cụm chuyển tầng và mặt nạ điều khiển số để phát hiện dấu hiệu nứt, mòn hay lệch.
• Kiểm tra kỹ phần vỏ hộp số, bao gồm cả thân vỏ chính và phần đuôi kết nối chuyển tầng.
• Đánh giá độ kín của phớt đầu và phớt đuôi, cùng với ống dẫn dầu để phát hiện rò rỉ nếu có.
• Dùng khí nén làm khô toàn bộ linh kiện đã vệ sinh, sau đó sắp xếp lên giá phụ tùng theo từng nhóm để dễ thao tác khi lắp ráp.

Lắp ráp lại hộp số

Lắp ngược lại theo thứ tự tháo, kiểm tra kỹ mô-men siết bu-lông và phớt dầu. Thay mới tất cả gioăng, bạc đạn, phớt láp để tránh tái phát lỗi. Nạp lại dầu hộp số đúng chủng loại và dung tích với các bước như:

• Gắn bộ tầng lẫy lên trục truyền động cơ khí; nếu hộp số không sử dụng tầng lẫy, thì lắp trực tiếp trục truyền cơ vào phần bưởng đầu.
• Đưa cụm trục truyền cơ vào kết nối với trục sơ cấp, sau đó lắp cơ cấu phanh hãm và đặt toàn bộ cụm trục lên giá gá chuyên dùng để định vị.
• Gắn bánh răng dẫn động, các vòng đồng tốc và bộ ly hợp bánh răng lần lượt vào trục sơ cấp theo đúng trình tự kỹ thuật.
• Đặt hai trục phụ lên bệ gá, căn chỉnh các cặp dấu trên bánh răng để đảm bảo sự ăn khớp chính xác trong quá trình truyền lực.
• Lắp cả ba trục – chính và phụ – vào bên trong vỏ hộp số, đồng thời kiểm tra khe hở giữa các bánh răng để đảm bảo đúng kỹ thuật.
• Lắp nắp giữa (vỏ giữa) vào cụm bưởng đầu, sau đó siết chặt toàn bộ hệ thống bu lông theo đúng lực siết tiêu chuẩn.
• Đưa bộ bánh răng dẫn động số lùi cùng trục điều khiển số lùi vào đúng vị trí bên trong hộp số.
• Lắp cụm phanh ở đuôi hai trục phụ, gắn thêm bộ khóa hãm để cố định chuyển động của trục chọn số.
• Hoàn thiện việc lắp đặt cụm chuyển tầng bằng cách lắp xi-lanh, cần gạt và các chi tiết điều hướng số theo cấu tạo gốc.
• Gắn hệ thống còi hơi, bơm dầu bôi trơn và ổ bi tê vào phần bưởng đầu để hoàn tất phần truyền động đầu vào.
• Lắp mặt nạ điều khiển số, các ty dẫn số và hoàn chỉnh hệ thống điều khiển cấp số của toàn bộ cụm hộp số.
• Mở nắp kiểm tra dầu, tiến hành đổ lượng dầu hộp số mới đúng theo định mức kỹ thuật của từng dòng xe.
• Đặt hộp số lên xe nâng hoặc cẩu chuyên dụng, đưa toàn bộ cụm hộp số về đúng vị trí lắp ráp trên khung gầm xe.

Cuối cùng, tiến hành căn chỉnh toàn bộ hệ thống liên kết, sau đó siết bu lông, lắp lại trục các đăng, dây số và hoàn thiện toàn bộ cụm hộp số sẵn sàng vận hành.

Chú ý: Tất cả các chi tiết trong hộp số cần được tra dầu trước khi lắp.

Kiểm tra hoạt động hộp số

Cho xe chạy thử trên bệ kiểm tra hoặc tuyến đường bằng phẳng, ở nhiều cấp số. Theo dõi âm thanh, độ rung và độ trễ chuyển số. Nếu hộp số xe tải hoạt động êm, không có dấu hiệu rò dầu hoặc số kẹt, hoặc rung lắc, thì hộp số đạt an toàn để sử dụng. 

Kết luận

Hộp số xe tải là một bộ phận quan trọng trong hệ thống truyền động, giúp điều chỉnh tốc độ, lực kéo và tối ưu hóa hiệu suất động cơ. Việc hiểu rõ cấu tạo, nguyên lý vận hành cũng như các ký hiệu trên tem hộp số không chỉ giúp tài xế vận hành xe tải một cách hiệu quả mà còn giảm thiểu các sự cố trong quá trình sử dụng. Nếu bạn cảm thấy các thông tin trên hữu ích thì hãy tiếp tục theo dõi các bài viết mới nhất của Lốp Xe Hùng Phan nhé.

Không chỉ cung cấp các thông tin về các dòng xe tải hiện nay, Hùng Phan còn cung cấp các loại lốp xe tải thông dụng với mức giá cạnh tranh, các thương hiệu như TopRunner, Constancy, Greforce, RoadMax, Tourrrax, Ceat là những mẫu lốp đến từ Trung Quốc, Thái Lan, Ấn Độ. Các dòng lốp này cực kỳ phù hợp cho quý khách hàng đang cần sự cân bằng giữa chất lượng và giá tiền, giải pháp hoàn hảo dành cho những chuyến đi xa hay trong nội thành. Hãy liên hệ ngay cho Hùng Phan qua số điện thoại: 0978 98 6868 / 0984 26 6653 để các chuyên viên của chúng tôi có thể tư vấn nhanh chóng và chính xác nhất.